CEZA MUHAKEMESİNDE TANIK KORUMA USULLERİ
Tanık; hukuk ve ceza davalarında, tanıklık yaptığı uyuşmazlık konusu dosya ile ilgili bilgi ve görgüleri hakkında beyanda bulunan kişidir. Bir suçun aydınlatılmasında her türlü iz, eser, emare kadar tanıklık yapan tanıkların beyanı da o uyuşmazlığın çözümünde önem arz etmekte olup bazı durumlarda adalete ulaşmak için tek delil tanık olabilmektedir. Bu nedenle de tanığın objektif olması ve herhangi bir etki altında kalmadan beyanda bulunabilmesi önem arz etmektedir.
Bunun sağlanması için de tanık kendisi veya yakınları yönünden muhtemel bir tehlike altında hissetmemelidir.Tanığın dinlenmesi hususunda birçok ülkenin ceza yargılamasında düzenlemeler mevcuttur. Bu kapsamda ülkemizde de tanığın bildiklerini rahat biçimde ifade edebilmesi amacıyla 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu m.58’de düzenlemeler getirilmiştir. Yine tanık olan kişilerin korunmasına yöneliktedbirlere ilişkin 5726 Sayılı Tanık Koruma Kanunu ileesas ve usuller belirlenmiştir.
5726 Sayılı Kanun’un amacı ceza muhakemesinde tanıklık görevi sebebiyle, kendilerinin veya bu Kanunda belirtilen yakınlarının hayatı, beden bütünlüğü veya mal varlığı ağır ve ciddi tehlike içinde bulunan ve korunmaları zorunlu olan kişilerin korunması amacıyla alınacak tedbirlere ilişkin esas ve usulleri düzenlemektir.
Kanuna göre;
- 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda ve ceza hükmü içeren özel kanunlarda yer alan ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis ve alt sınırı on yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar ile,
- Kanunun suç saydığı fiilleri işlemek amacıyla kurulan bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenen alt sınırı iki yıl veya daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar ile terör örgütünün faaliyeti çerçevesinde işlenen suçlarda tanık bu kanundan yararlanabilmektedir.
Kanuna göre tanık koruma tedbiri kapsamına giren kişiler ise aşağıdaki gibidir;
- Ceza muhakemesinde tanık olarak dinlenenler ile 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 236’ncı maddesine göre tanık olarak dinlenen suç mağdurları.
- Tanık olarak dinlenenlerin nişanlısı, evlilik bağı kalmasa bile eşi, kan hısımlığından veya kayın hısımlığından üstsoy veya altsoyu, ikinci derece dahil kan veya ikinci derece dahil kayın hısımları ve evlatlık bağı bulunanlar ile yakın ilişki içerisinde olduğu kişiler.
“Yakın ilişki içerisinde olmak” kavramı ise açıkça tanımlanmamış olsa da yakın ilişkili sayılacak kişiler; tanığın bu kimselerin zarar görebileceğine dair endişesi nedeniyle bildiklerini beyan etmesinde tereddüt edeceği kişiler olarak değerlendirilmelidir.
Tanık koruma tedbirleri, yukarıda sayılan tanıkların kendilerinin veya “Tanık Koruma Kanunu’nda belirtilen yakınlarının hayatı, beden bütünlüğü veya mal varlığı ağır ve ciddi bir tehlike içinde bulunması ve korunmalarının zorunlu olması halinde uygulanabilir.
Tanık Koruma Tedbirleri Nelerdir?
Tanıklar hakkında uygulanacak tedbirler yasada açıkça sayılmıştır;
- Kimlik ve adres bilgilerinin kayda alınarak gizli tutulması ve kendisine yapılacak tebligatlara ilişkin ayrı bir adres tespit edilmesi,
- Duruşmada hazır bulunma hakkına sahip bulunanlar olmadan dinlenmesi ya da ses veya görüntüsünün değiştirilerek özel ortamda dinlenmesi,
- Tutuklu veya hükümlü olanların durumlarına uygun ceza infaz kurumu ve tutukevlerine yerleştirilmesi,
- Fizikî koruma sağlanması,
- Kimlik ve ilgili diğer bilgi ve belgelerin değiştirilmesi ve düzenlenmesi,
- Geçici olarak geçimini sağlama amacıyla maddî yardımda bulunulması,
- Çalışan kişinin iş yerinin ya da iş alanının değiştirilmesi veya öğrenim görenin devam etmekte olduğu her türlü eğitim ve öğretim kurumunun değiştirilmesi,
- Yurt içinde başka bir yerleşim biriminde yaşamasının sağlanması,
- Uluslararası anlaşmalara ve karşılıklılık ilkesine uygun şekilde, geçici olarak başka bir ülkede yerleştirilmesinin sağlanması,
- Fizyolojik görünümün estetik cerrahi yoluyla veya estetik cerrahi gerektirmeksizin değiştirilmesi ve buna uygun kimlik bilgilerinin yeniden düzenlenmesi.
Tanık Koruma Tedbiri Kararları Nasıl Alınır?
Tanık Koruma Kanuna göre 1 ve 4. maddede sayılan tanık koruma tedbiri kararları; soruşturma evresinde Cumhuriyet savcısı tarafından, kovuşturma evresinde Cumhuriyet savcısı veya tanığın istemi üzerine veya re’sen mahkemece verilir.
Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde, tanığın isteminin bulunması koşuluyla Cumhuriyet savcısından karar alınıncaya kadar, kolluk amirinin yazılı emriyle, geçici olarak 4. maddede belirtilen tedbir alınabilir. Bu tedbir, geciktirilmeksizin Cumhuriyet savcısının bilgisine sunulur.
Kovuşturma evresinde tanıklık görevinin yapılmasından sonra, 5 ve 10. Madde de sayılan tanık koruma tedbirlerine ilişkin kararlar ise, tanığın istemi üzerine Tanık Koruma Kurulu tarafından verilebilir.
Tanık Koruma Tedbirinin Süresi Nedir?
Tanık koruma tedbirine hükmeden makam veya mercilerce bu kararın uygulandığı tarihten başlamak üzere ve en geç birer yıl aralıklarla kararın süresine, şeklinin değiştirilmesine, bu tedbirlerin kaldırılmasına veya tedbirlerin aynen devam etmesine karar verilir.
Hakkında Koruma Tedbiri Uygulanan Tanığın Dinlenmesi
Hakkında koruma tedbiri uygulanan tanığın dinlenmesinde CMK m.58/2 ve m.58/3 fıkraları uygulanır.
Bunun yanında tedbirler nedeniyle sanığın savunma hakkının kısıtlanmasının da önüne geçilmesi için dinleme sırasında tarafların tanığa soru sorabilmesi gerekmektedir. Ancak soru sorma hakkının da sınırsız olmamasından ötürü koruma tedbiriyle orantılı biçimde yerine getirilmesi önem arz eder.Bu amaçla, hâkim, sorulan soruların tanığa sorulmamasına karar verebilir veya tanığı dinlerken dolaylı dahi olsa tanığın kimliğini ortaya çıkaracak soruların sorulmasına izin vermez.
Tanık Koruma Tedbirinin Kaldırılması
Tanığın, koruma kararı verilmesine neden olan olay hakkında yanlış bilgi vermesi veya bildiği hususları açıklamaması, koruma kararı verilmesine neden olan olay hakkında yalan tanıklık veya iftiradan mahkûm olması, önceki kimlik bilgileri ile ilgili kendisinden talep edilen bilgiler hakkında yanlış beyanda bulunması, koruma kararında belirtilen tedbirlere aykırı bir davranış içine girmesi ve son olarak koruma sebeplerinin ortadan kalkması durumlarında tanık koruma tedbiri bu tedbiri veren makamca kaldırılır.
Av. Semanur KARATAŞ
