TÜKETİCİ SÖZLEŞMELERİNDEKİ HAKSIZ ŞARTLAR
Yazımızda, 6502 Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun hükümleri, Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar Hakkında Yönetmelik ve genel hükümler çerçevesinde “Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar” konusunu ele alacağız.
Türk Borçlar Kanunu’nun 20. Maddesinde “Genel İşlem Koşulları” kenar başlığıyla hukukumuzda düzenleme bulan; bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleri bu çerçevede değerlendirilir. Kanun hükmünün ifadesi: Genel işlem koşulları, bir sözleşme yapılırken düzenleyenin, ileride çok sayıdaki benzer sözleşmede kullanmak amacıyla, önceden, tek başına hazırlayarak karşı tarafa sunduğu sözleşme hükümleridir. Bu koşulların, sözleşme metninde veya ekinde yer alması, kapsamı, yazı türü ve şekli, nitelendirmede önem taşımaz. Aynı amaçla düzenlenen sözleşmelerin metinlerinin özdeş olmaması, bu sözleşmelerin içerdiği hükümlerin, genel işlem koşulu sayılmasını engellemez. Genel işlem koşulları içeren sözleşmeye veya ayrı bir sözleşmeye konulan bu koşulların her birinin tartışılarak kabul edildiğine ilişkin kayıtlar, tek başına, onları genel işlem koşulu olmaktan çıkarmaz. Genel işlem koşullarıyla ilgili hükümler, sundukları hizmetleri kanun veya yetkili makamlar tarafından verilen izinle yürütmekte olan kişi ve kuruluşların hazırladıkları sözleşmelere de, niteliklerine bakılmaksızın uygulanır.” şeklindedir. Aynı konu Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 5. Maddesinde “Tüketici Sözleşmelerindeki Haksız Şartlar” madde kenar başlığı ile geniş ve ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Bu maddeye göre haksız şartlar tüketicinin müzakereye dâhil edilmeden sözleşmeye dâhil edilen ve tarafların sözleşmeden doğan hak ve yükümlülüklerinde dürüstlük kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olan sözleşme şartlarıdır.
Bir sözleşme şartı önceden hazırlanmış ve standart sözleşmede yer alması nedeniyle tüketici içeriğine etki edememişse, o sözleşme şartının tüketiciyle müzakere edilmediği kabul edilir. Tüketiciyle akdedilen sözleşmelerde yer alan haksız şartlar kesin olarak hükümsüzdür; dürüstlük kurallarına aykırı şartlar sözleşmenin esaslı noktalarında olmadığı sürece sözleşmenin tamamının kesin hükümsüzlük yaptırımıyla karşı karşıya kalmasını değil yalnızca haksız şart niteliğindeki hükümlerin kesin hükümsüzlük yaptırımıyla karşı karşıya kalacaktır. TBK’de de ifade olunduğu üzere genel işlem koşulları içeren sözleşmeye veya ayrı bir sözleşmeye konulan bu koşulların her birinin tartışılarak kabul edildiğine ilişkin kayıtlar (Örneğin: Bankada yapılan sözleşmelerde, “sözleşmeyi okudum, anladım, onaylıyorum” ifadelerinin yazılıp imzalanması) tek başına, genel işlem koşulu olmaktan çıkarmaz. Sözleşmeyi düzenleyen taraf, bir matbu sözleşmede bulunan şartın özellikle müzakere edildiğini iddia ediyorsa bu iddiasını ispat etmesi gerekmektedir.
Sonuç olarak genel işlem koşulları esasen tüketici ile satıcı arasındaki sözleşmenin iskeletini belirlerler. Bu sözleşmeler kurulurken satıcı tarafından önceden tek taraflı olarak yazılmış, tüketici ile ayrıca müzakere edilmemiş ve dürüstlük kurallarına aykırı olarak kaleme alınmış sözleşme şartları, ihtilaf çıkması halinde yazılmamış sayılacaktır.
Stj. Av. İrem İlay MÜRTEZOĞLU
